رابطه دوستانه باید منبع شادی و حمایت باشد. دوست خوب شما را از قعر ناامیدی بالا می‌کشد، برای رسیدن به اهدافتان تشویقتان می‌کند و باعث پیشرفت‌تان می‌شود. بر اساس پژوهش‌ها، ایجاد «محیط دوستی سالم» برای حفظ سلامت روانی خوب بسیار مهم است. این در حالی است که دوست سمی (یا تاکسیک) آسیب عمیقی بر عزت‌نفس و سلامت روان شما وارد کنند. با این تفاسیر، شناسایی دوستی سمی و پایان‌دادن به روابط دوستانه این‌چنینی اقدامات مهمی برای مراقبت بیشتر از خود محسوب می‌شوند. در این مقاله درباره نشانه‌های دوست تاکسیک و روش‌های برخورد با او می‌گوییم. با ما همراه باشید.
نشانه‌های دوست سمی
۱. منفی‌نگری دائم
- بدبینی؛
- رفتارهای نمایشی؛
- شکایت‌های بی‌پایان.
۲. ضعف پشتیبانی
- بی‌میلی به جشن‌گرفتن موفقیت‌های شما؛
- همراه‌نبودن در موقعیت‌های چالش‌برانگیز؛
- کم‌اهمیت جلوه‌دادن دستاوردها یا نادیده‌گرفتن اهدافتان.
۳. حسادت
- اظهارنظرهای ناپسند درباره دستاوردهایتان؛
- نمایش خشم یا حسادت در مواجهه با موفقیت‌ها و شادی‌هایتان.
۴. کنترلگری
- تلاش برای کنترل تصمیمات شما؛
- تحت فشار قراردادن یا ترغیب شما به انجام کارهای خلاف میلتان.
۵. انتقاد بیجا
۶. استانداردهای دوگانه
- تشویق شما به انتظارات غیرممکن؛
- بهانه‌آوردن برای رفتار بد خودش و قضاوت‌کردن رفتار شما.
۷. بدقولی و غیرقابل‌اعتمادبودن
- لغو برنامه‌ها در آخرین لحظه؛
- بی‌توجهی به زمان و برنامه‌های شما؛
- فراموش‌کردن وقایع مهم مربوط به شما.
۸. خیانت
- ازبین‌بردن اعتماد شما؛
- شایعه‌سازی و حرف‌زدن پشت سرتان؛
- به‌اشتراک‌گذاشتن اطلاعات شخصی شما با دیگران.
۹. رابطه یک‌طرفه
- دردسترس‌نبودن در مواقع نیاز؛
- انتظار حمایت بی‌وقفه از جانب شما.
ریشه رفتارهای دوست سمی
گرچه نباید رفتارهای سمی را در درازمدت تحمل کنید و باید هرچه زودتر این رابطه دوستانه مسموم را تمام کنید، فکرکردن به عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای دوست سمی ممکن است بسیار مفید باشد.
اگر رفتارهای سمی و اشتباه دوست‌تان به‌تازگی ظاهر شده‌اند و قبلا این‌طور نبوده، وضعیت او را بررسی کنید، ممکن است در حال پشت‌سرگذاشتن دوره سختی در زندگی‌اش باشد. عوامل استرس‌زا مانند غم و اندوه، ازدست‌دادن شغل یا مشکلات سلامت روان ممکن است تأثیر منفی موقتی بر روابط داشته باشند.
علاوه‌بر این، ابتلا به اختلالات خاصی مانند اختلال ADHD یا تروما نیز ممکن است بر تنظیم هیجانی و تکانشگری او اثر بگذارند. گرچه بررسی علل ریشه‌ای رفتارهای نادرست دوست سمی آسیب واردشده را توجیه نمی‌کند، ممکن است زمینه‌ای را برای ارزیابی بهتر شرایط و اعمال تغییرات مثبت فراهم کند.
اهمیت مشخص‌کردن مسیر در ارتباط با دوست سمی
مهم‌ترین چیزی که باید به یاد داشته باشید این است که شما نمی‌توانید دوست سمی‌تان را تغییر بدهید. حتی رفتارهای مثبت مانند توجه، مراقبت و همدلی هم برای اصلاح رفتارهای سمی این فرد بی‌تأثیرند. صدمات عاطفی حفظ دوستی و اثرات مضر آن بر سلامتی خودتان را بررسی کنید و برای آرامش خاطر خودتان به فکر تغییر باشید. در این شرایط دو گزینه پیش روی شماست:
- برقراری ارتباط و اعمال حدومرزها برای به‌حداقل‌رساندن ارتباط با این فرد. برای حل مشکلاتی که باعث این پویایی ناسالم می‌شوند، گام‌های مؤثر بردارید. ممکن است متوجه شوید که بهتر است این ارتباط را محدودتر کنید و با این فرد کمتر در تعامل باشید.
- پایان‌دادن به رابطه دوستانه. اگر به این نتیجه رسیده‌اید که دوستی شما بیش از آنکه مفید باشد آسیب‌زاست، بهتر است هرچه زودتر آن را تمام کنید.
با دوست سمی چطور رفتار کنیم؟
اگر تصمیم گرفته‌اید رابطه‌تان با دوست سمی را اصلاح یا ترمیم کنید، باید نحوه برقراری ارتباط و اعمال حدومرزها در شرایط مختلف را یاد بگیرید.
۱. نحوه برقراری ارتباط مؤثر با دوست سمی
ارتباط مؤثر با دوست سمی ممکن است منجر به تغییرات مثبت شود و رابطه دوستانه شما را نجات دهد. برای ارتباط مؤثر با این فرد باید نیازها و انتظارات خود را با لحن مثبت، واضح، مستقیم و سازنده بیان کنید. با برجسته‌کردن رفتارهای خاصی شروع کنید که باعث ناراحتی شما می‌شوند. مثلا اگر منفی‌گرایی دائمی این فرد برایتان آزاردهنده است، به‌آرامی درباره تمایلتان به گفت‌وگوهای مثبت و نشاط‌آور صحبت کنید.
بدون متهم‌کردن او و گفتن جملات سرزنش‌آمیز، احساسات و نگرانی‌هایتان را با استفاده از جملاتی که با «من» شروع می‌شوند بیان کنید. مثلا به‌جای جمله «تو باعث می‌شی احساس بدی به این رابطه دوستانه داشته باشم»، بگویید «من به دوستی نیاز دارم که حمایت‌کننده باشه».
۲. نحوه تعیین حدومرزهای مشخص در رابطه با دوست سمی
خط قرمزها و حدومرزهایتان را صریح بیان کنید. بیان صریح حدومرزهای شخصی و انتظارات باعث می‌شود احساس ارزشمندی بیشتری داشته باشد و از رابطه دوستانه امن و محبت‌آمیزی بهره‌مند شوید. ویژگی‌ها و رفتارهایی را که از دوست نزدیکتان انتظار دارید، بیان کنید. مثلا اگر دوست‌تان مدام از شما انتقاد می‌کند، به او گوشزد کنید که نمی‌توانید چنین رفتاری را تحمل کنید. بدون سرزنش‌کردن او از جملات شروع‌شده با «من» برای ابراز احساسات خود استفاده کنید.
واضح صحبت کنید؛ مثلا به‌جای گفتن جمله مبهم «لطفا بهتر رفتار کن»، بگویید «من از مکالمات تخریب‌کننده فراری‌ام؛ لطفا موقع صحبت‌کردن با من از جملات تحقیرکننده استفاده نکن».
عواقب نقض حدومرزهایتان را به او گوشزد کنید؛ مثلا اگر دوست‌تان همیشه دیرتر از موعد مقرر سر قرار می‌آید، به او بگویید «اگه دوباره دیر کنی و من رو این‌قدر منتظر بذاری، دیگه باهات بیرون نمی‌آم».
۳. نحوه محدودکردن ارتباط با دوست سمی و فاصله‌گرفتن از او
اگر تحمل رفتارهای آزاردهنده دوست سمی برایتان سخت شده، بهترین راهکار فاصله‌گرفتن از اوست. مراحل فاصله‌گرفتن از دوست سمی عبارت‌اند از:
- به‌تدریج ارتباط از طریق تماس، پیامک و ملاقات‌های حضوری با این فرد را کاهش دهید؛
- دلیل فاصله‌گرفتن و نیازتان به فضای خصوصی را برایش توضیح دهید؛
- خودمراقبتی را در اولویت قرار دهید و با انجام اقدامات مؤثر سلامت روان خود را بهبود دهید.
هرگز به‌خاطر فاصله‌گرفتن از دوست سمی خودتان را سرزنش نکنید. این کار رهاکردن دوست‌تان نیست، بلکه اولویت‌بندی و حفظ سلامت روان خودتان است.
چطور رابطه با دوست سمی را تمام کنیم؟
اگر تعیین حدومرز جواب نداد و همچنان از رفتارهای دوست سمی اذیت می‌شوید، پایان‌دادن به این رابطه دوستی بهترین انتخاب است. گاهی باید بپذیریم که همه دوستی‌ها قرار نیست ماندگار شوند و به‌نفع خودتان است که هرچه زودتر از رابطه دوستانه سمی بیرون بیایید. تصمیم خود را محترمانه بیان کنید. می‌توانید چیزی شبیه این بگویید: «دوستی ما بیشتر از اینکه خوشحالم کنه به من آسیب می‌زنه، به همین خاطر بهتره تمومش کنیم». نیاز نیست هیچ توضیح اضافه‌ای بدهید.
اهمیت مراقبت از خود پس از پایان‌دادن به دوستی سمی
طبیعی است که پس از پایان دوستی تاکسیک ناراحت باشید، حتی اگر بدانید که این تصمیم بهترین انتخابتان بوده است. حالا وقت آن است که خودتان را در اولویت قرار دهید و نیازهایتان را رفع کنید. اولویت‌دادن به سلامت ذهنی، عاطفی و جسمی شامل برنامه‌ریزی برای انجام فعالیت‌هایی است که به شما احساس خوبی می‌دهند. یک برنامه خودمراقبتی برای خودتان طراحی کنید تا انرژی تحلیل‌رفته‌تان را بازیابید.
تست سنجش سلامت دوستی
در کمال صداقت و بر اساس احساس درونی‌تان به سؤالات زیر پاسخ دهید.
۱. بعد از وقت‌گذراندن با دوست‌تان چه احساسی دارید؟
- الف. پرانرژی و شادم؛
- ب. معمولی و خنثی؛
- ج. خسته و کلافه؛
- د. مضطرب و پراسترس.
۲. دوست‌تان چقدر شما را قضاوت یا به شما انتقاد می‌کند؟
- الف. هرگز؛
- ب. گاهی اوقات، اما معمولا با نیت خوب؛
- ج. اغلب اوقات؛
- د. مدام در حدی که به خودم شک می‌کنم.
۳. آیا دوست شما به حدومرزهایتان احترام می‌گذارد؟
- الف. کاملا؛
- ب. گاهی اوقات حدومرزهای من را نادیده می‌گیرد اما بعد عذرخواهی می‌کند؛
- ج. خیلی کم؛
- د. بدون عذاب وجدان دائما مرزهای من را نادیده می‌گیرد.
۴. آیا دوست‌تان شما را مجبور به انجام کارهای خلاف میلتان می‌کند؟
- الف. هرگز، او محدودیت‌های من را درک می‌کند و به انتخاب‌های من احترام می‌گذارد؛
- ب. بهندرت؛
- ج گاهی‌اوقات؛
- د. بیشتر اوقات.
۵. به دوست‌تان اعتماد دارید؟
- الف. بله کاملا؛
- ب. تا حدودی؛
- ج. خیلی کم؛
- د. خیر.
۶. آیا دوست شما اسرارتان را پیش دیگران بازگو می‌کند؟
- الف. به‌هیچ‌وجه؛
- ب. شاید یکی‌دو بار کرده باشد، اما عذرخواهی کرده و قول داده است که تکرار نکند؛
- ج. گاهی اوقات و این باعث می‌شود که موقع صحبت‌کردن با او مضطرب شوم؛
- د. بیشتر اوقات و دیگر هیچ اعتمادی به او ندارم.
۷. آیا دوست‌تان حامی شماست؟
- الف. بله. دوست من بزرگ‌ترین حامی من است؛
- ب. بیشتر اوقات؛
- ج. حمایت او مشروط است؛
- د. بهندرت حمایت واقعی از او دریافت می‌کنم.
۸. آیا دوستی شما متقابل است؟
- آ. بله کاملا؛
- ب. بیشتر اوقات؛
- ج. احساس می‌کنم بیشتر من برای بقای رابطه‌مان تلاش می‌کنم؛
- د. دوستم از من سوء‌استفاده می‌کند و بهندرت حمایت متقابل او را احساس می‌کنم.
۹. آیا دوست‌تان از دیدن موفقیت‌ها و دستاوردهای شما خوشحال می‌شود؟
- الف. بله! او یکی از بزرگ‌ترین مشوق‌های من است؛
- ب. از موفقیت‌هایم خوشحال می‌شود، اما گاهی با افکار منفی مرددم می‌کند؛
- ج. ممکن است موفقیت من را تصدیق کند، اما معمولا آن را کم‌اهمیت جلوه می‌دهد؛
- د. به نظر می‌رسد به دستاوردهای من حسادت می‌کند، چون بیشتر وقت‌ها دستاوردهای من را مسخره می‌کند.
نتایج
- اگر پاسخ شما به همه سؤالات گزینه الف است، یعنی دوستی خوب و حمایتگر دارید. رابطه با او را ادامه بدهید و از این تعامل مثبت لذت ببرید.
- اگر بیشتر پاسخ‌ها الف و برخی ب و ج است، یعنی مشکلاتی جزئی در رابطه‌تان وجود دارد که با تعیین حدومرز می‌توانید آنها را حل کنید.
- اگر بیشتر پاسخ‌ها ج و د هستند، باید مراقب علائم هشداردهنده باشید! تأثیر ارتباط با این دوست را بر سلامتی خود ارزیابی کنید و برای راهنمایی درباره ادامه‌دادن یا ندادن این رابطه با دوستی قابل‌اعتماد یا درمانگر صحبت کنید.
- اگر پاسختان به همه سؤالات گزینه آخر است، یعنی گرفتار دوستی سمی هستید و باید هرچه زودتر از او فاصله بگیرید.
کلام پایانی
اگر نگران رابطه دوستانه خودید، بهترین کار این است که با فردی قابل‌اعتماد صحبت کنید یا به‌دنبال کمک حرفه‌ای باشید. شما شایسته این هستید که در روابط سالم و حمایت‌کننده باشید.
تابه‌حال دوست سمی داشته‌اید؟ چه رفتاری با او داشتید و نتیجه رابطه‌تان با او چه شد؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.